Ukraińcy pozywają AMD i Intela. Amerykańskie chipy w rosyjskich dronach

W Teksasie złożono w tym tygodniu serię pozwów, które mogą namieszać na rynku półprzewodników. Dziesiątki ukraińskich cywilów oskarżają Texas Instruments, AMD oraz Intela o zaniedbania w kontroli przepływu chipów objętych ograniczeniami eksportowymi. Według pozwów komponenty wyprodukowane przez amerykańskie firmy trafiły do Rosji i Iranu, a następnie zostały wykorzystane w systemach uzbrojenia odpowiedzialnych za śmierć niewinnych ludzi w 2024 roku na Ukrainie.

Sprawy zostały wniesione przez osoby, które przeżyły rosyjskie ataki rakietowe i dronowe, a także przez rodziny ofiar śmiertelnych. W centrum zarzutów znalazła się teza, że producenci chipów przez lata ignorowali publiczne raporty, ostrzeżenia rządowe oraz naciski akcjonariuszy, nie zamykając podejrzanych kanałów dystrybucji.

„Pole wyboru zamiast kontroli”

Główny prawnik reprezentujący ukraińskich cywilów, Mikal Watts, nie krył ostrej krytyki wobec firm technologicznych. Podczas konferencji prasowej zwrócił uwagę na praktyki sprzedażowe, które jego zdaniem sprowadzały przestrzeganie sankcji do formalności. Hurtowi pośrednicy mieli jedynie deklarować, że przesyłki nie trafią do krajów objętych sankcjami.

Watts podkreślał, że obowiązujące listy eksportowe jasno określają, które komponenty wymagają licencji, a które nie. Jego zdaniem producenci doskonale wiedzieli, komu sprzedają swoje układy, lecz decydowali się na minimalny nadzór. W ocenie powodów takie podejście podważa sens amerykańskiego prawa sankcyjnego.

Ataki, które znalazły się w pozwach

W dokumentach sądowych opisano pięć konkretnych ataków, w których wykorzystano broń zawierającą amerykańskie chipy. Jednym z najbardziej wstrząsających przykładów jest uderzenie w największy szpital dziecięcy w Kijowie w lipcu 2024 roku. Część powodów doznała ciężkich obrażeń fizycznych, inni stracili bliskich i zmagają się z długotrwałą traumą psychiczną.

Według strony powodowej rosyjskie systemy uzbrojenia nie mogłyby działać bez dostępu do nowoczesnych układów scalonych. Chipy odpowiadają za kluczowe funkcje w dronach, pociskach manewrujących i rakietach balistycznych, decydując o ich zdolności do nawigacji i trafiania w cele cywilne.

Odpowiedzi firm i linia obrony

AMD i Texas Instruments nie udzieliły bezpośredniego komentarza w sprawie pozwów. Wcześniej jednak przedstawiciele TI zapewniali przed Kongresem, że firma sprzeciwia się wykorzystywaniu jej produktów w rosyjskim sprzęcie wojskowym i uznaje takie dostawy za nielegalne.

Intel przekazał obszerne oświadczenie, w którym podkreślił, że nie prowadzi działalności w Rosji i zawiesił wszystkie dostawy do tego kraju oraz na Białoruś po rozpoczęciu wojny. Firma zaznaczyła, że jej produkty mają charakter uniwersalny i są sprzedawane poprzez rozbudowaną sieć dystrybutorów, producentów systemów oraz integratorów. Intel przyznał, że nie zawsze posiada pełną wiedzę na temat końcowego zastosowania komponentów, jednocześnie deklarując egzekwowanie zasad zgodności z przepisami eksportowymi.

Raporty, które obciążają producentów

W pozwach przywołano wyniki raportu Amerykańskiego Instytutu Pokoju z 2023 roku. Analiza wykazała, że 82 procent odzyskanych rosyjskich dronów użytych przeciwko ukraińskim domom i infrastrukturze krytycznej zawierało komponenty wyprodukowane w Stanach Zjednoczonych. Wśród nich znalazły się układy Texas Instruments. Inne badanie z tego samego okresu wskazywało na powszechne wykorzystanie komponentów AMD w rosyjskich dronach, przy czym niemal 70 procent części pochodziło od amerykańskich firm.

Dodatkowo ujawniono, że Texas Instruments miało wcześniej odrzucić rekomendacje własnego zarządu dotyczące wzmocnienia kontroli eksportowych. Akcjonariusze domagali się niezależnego audytu, argumentując, że pełna identyfikowalność produktów nie jest niemożliwa, jak twierdziła spółka.

Odszkodowania i sygnał dla całej branży

Ukraińscy cywile domagają się zwrotu kosztów leczenia i pogrzebów, a także wysokich odszkodowań o charakterze represyjnym. Celem pozwów jest nie tylko rekompensata strat, lecz także wymuszenie zmian w praktykach sprzedażowych firm technologicznych.

Od początku pełnoskalowej inwazji Rosji w 2022 roku na Ukranie zginęło ponad 53 tysiące cywilów. Prawnicy reprezentujący powodów zapowiadają kolejne pozwy wraz z napływem nowych dowodów. Dla producentów układów scalonych sprawa może oznaczać wieloletnie batalie sądowe oraz presję na przebudowę globalnych łańcuchów dostaw.

Jak podkreśla Watts, celem jest uczynienie tych procesów na tyle kosztownymi i dotkliwymi, aby firmy nie mogły ignorować konsekwencji swoich decyzji. W jego ocenie to jeden z niewielu sposobów, by ograniczyć wykorzystywanie zachodniej technologii w wojnie wymierzonej w ludność cywilną.