Jak wybrać płytę główną? Zobacz na co zwrócić uwagę

Skoro się tu znalazłeś, prawdopodobnie planujesz zakup nowego komputera, ale nie kupujesz “gotowców”, a samodzielnie wybierasz sobie podzespoły. Takie podejście pozwala na dostosowanie części komputera dokładnie do swoich potrzeb, a i często zaoszczędzenie paru złotych, bowiem “składaki” w ostatecznym rozrachunku zwykle wychodzą nas taniej. 

To rozwiązanie ma same zalety, czy też są jakieś wady? Oczywiście samodzielne dobór podzespołów - choćby płyty głównej - wymaga odrobiny wiedzy, chociaż jak pokażemy poniżej, nie jest to wiedza tajemna i na pytanie “Jaka płyta główna?” wnet znajdziemy odpowiedź.

Dla kogo wybór płyty głównej ma mniejsze znaczenie?

• dla osób które co parę lat kupują całkiem nowy komputer

• dla osób, które nie chcą rozbudowywać komputera w przyszłości, bo “to ma tylko działać”

• dla osób, które nie modyfikują działania komputera dla uzyskania lepszej wydajności/temperatur

Innymi słowy, jeśli komputer dla ciebie to tylko pudełko, do którego nie masz zamiaru zaglądać i nie obchodzi cię z jakimi dokładnie parametrami będzie pracował, to nie musisz drobiazgowo studiować tego poradnika. Wystarczy, że poznasz podstawy i wybierzesz model płyty głównej ze średniej półki.

Jaką płytę główną wybrać?

Płyta główna pomimo, że stanowi bazę dla całego komputera, to nie jest pierwszym podzespołem który wybieramy. Zwykle na początku listy znajduje się procesor i karta graficzna. Gdy już mamy upatrzony model procesora, wtedy możemy przejść do wyboru płyty głównej.

Wybrany przez nas procesor pasuje do konkretnej podstawki i dzięki tej informacji, wiemy już jakiej płyty głównej szukać. Dla przykłady w przypadku procesorów AMD Ryzen może to być podstawka AM5 lub AM4, a w przypadku procesorów Intel Core podstawka LGA 1851 lub LGA 1700.

Rozmiar płyty głównej

Im większa płyta główna, tym więcej slotów i portów może się na niej zmieścić. Kupując płytę o określonym rozmiarze musimy zwrócić uwagę, czy zmieści się ona do wybranej obudowy - wystarczy sprawdzić jakie standardy płyt głównych obsługuje dana “buda”. W zasadzie mamy do czynienia z trzema podstawowymi rozwiązaniami, a mianowicie ATX (standardowy rozmiar), micro ATX (mniejszy rozmiar) oraz mini ITX (najmniejszy rozmiar). Rozmiarów jest więcej (np. jeszcze większe płyty E-ATX), ale generalnie najpopularniejsze są właśnie trzy wymienione.

 

Rozmiar płyt głównych micro ATX i mini ITX jest zwykle uwzględniony w nazwie produktu, w postaci liter “M” i “I” po liczbie oznaczającej model chipsetu. Płyta główna MSI B650M GAMING PLUS WIFI jest więc modelem micro ATX, a ASROCK B850I Lightning - modelem mini ITX.

Chipsety płyty głównej

W każdej rodzinie płyt głównych wyróżniamy zazwyczaj trzy główne rodzaje chipsetów - niski (budżetowy), średni i wysoki (topowy). To między innymi one mówią nam o możliwościach danej płyty w zakresie dostępnych linii PCIe, czy możliwości podkręcania.

Sloty płyty głównej

Aktualnie w płytach głównych znajdziemy zazwyczaj dwa rodzaje slotów PCI Express (PCIe), czyli PCIe x16 (duże, w których instalujemy na przykład kartę graficzną) i PCIe x1 (małe, w których instalujemy dodatkowe karty, np. Wi-Fi). Rzadziej spotykany jest slot PCIe x4 (średni).

Warto pamiętać, że w przypadku dużych slotów PCIe oznaczenie x16 mówi o rozmiarze, bowiem niektóre sloty PCIe x16 mogą być elektrycznie ograniczone do mniejszej liczby linii, np. x4. Główny slot PCIe x16 (zazwyczaj pierwszy od strony gniazda procesora) zwykle ma również 16 linii PCI Express, natomiast ostatnie sloty PCIe x16 (na samym dole) są zazwyczaj ograniczone do czterech linii PCIe (x4), chociaż fizycznie to nadal będą sloty x16.

 

Liczba linii PCI Express w konsumenckich płytach głównych jest ograniczona i zwykle nie ma możliwości wykorzystania ich maksymalnie we wszystkich slotach na raz. Przykładowo, jeśli zainstalujemy karty zarówno w pierwszym, jak i drugim slocie PCI Express x16 (które oddzielnie mogą pracować elektrycznie z szybkością x16), to zazwyczaj ograniczamy możliwości obu slotów do x8. Takie informacje znajdziemy na oficjalnej stronie producentów płyt głównych. 

Jeśli zależy ci na podłączeniu do płyty głównej dużej liczby urządzeń, zwróć uwagę na liczbę linii PCI Express, którymi dysponuje płyta główna. Tu uwaga - liczba linii PCI Express zależy zarówno od chipsetu płyty głównej, jak i procesora. Druga uwaga - szybkość slotów PCI Express nie zależy tylko od liczby linii, ale również (a zwłaszcza) od generacji. Każda kolejna generacja PCI Express podwaja przepustowość, więc 16 linii PCIe 3 (3 generacja) ma taką samą przepustowość jak 8 linii PCIe 4 (4 generacja) i 4 linie PCIe 5 (5 generacja). Aktualnie najczęściej spotykana jest generacja PCIe 4 i w większości przypadków będzie ona w zupełności wystarczająca. Warto pamiętać, że linie PCIe “zużywają” nie tylko karty w slotach, ale również dyski SSD M.2.

Porty płyty głównej

Jeśli planujesz używać szybkich urządzeń opartych na USB 4, czy mieć możliwość wykorzystania zintegrowanej grafiki w przypadku awarii głównej karty graficznej, to warto zajrzeć na tylny panel płyty głównej i zobaczyć jakimi portami dysponuje. Zasada jest prosta - im droższa płyta tym lepsze wyposażenie i więcej portów.

 

Obsługa RAM płyty głównej

Aktualnym standardem są obecnie pamięci RAM DDR5. Najnowsze płyty dla procesorów AMD (AM5) i Intel (LGA 1851) obsługują wyłącznie pamięci DDR5. W przypadku starszej platformy AMD AM4 standardem są pamięci DDR4, a starsza platforma Intel LGA 1700 pozwalała na wykorzystanie zarówno pamięci DDR4, jak i DDR5 - oczywiście nie równocześnie (albo jeden standard, albo drugi). Kupując więc starsze płyty dla procesorów Intela zwróć szczególną uwagę na to, jakie pamięci obsługuje.

Pamięci RAM instaluje się parami, ze względu na technologię dual-channel (jak na razie większa ilość kanałów pamięci RAM zarezerwowana jest dla segmentu profesjonalnego). Najmniejsze płyty (np. formatu mini ITX) zazwyczaj udostępniają nam tylko 2 banki RAM, a większe modele płyt konsumenckich mają ich 4.

Jednym z wyznaczników wydajności pamięci RAM jest szybkość transferu określana w MT/s. Im płyta wyposażona jest w lepszy chipset, tym lepsze jej możliwości o obsłudze wysoko taktowanych pamięci. Nie zawsze to jednak jest konieczne. Na przykład optymalną pamięcią dla procesorów AMD Ryzen 7000/8000/9000 są pamięci DDR5 6000 MT/s lub nieco szybsze. Można wykorzystać wyżej taktowanie pamięci razem z tymi procesorami, ale nie przynoszą one istotnych korzyści - o wiele lepiej zoptymalizować pamięć RAM w inny sposób. Co innego na platformie Intela - tutaj użytkownicy poszukujący jak najwyższej wydajności mogą szukać jej w jak najszybszych pamięciach RAM.

Możliwości OC płyty głównej

Możliwości podkręcania płyty głównej definiuje nie tylko procesor (czy RAM), ale również chipsety. Zazwyczaj topowe chipsety oferują pełne możliwości podkręcania, chipsety ze średniego segmentu - podstawowe możliwości podkręcania, a budżetowe chipsety możliwość podkręcania wyłącznie pamięci RAM (AMD), albo w ogóle brak takiej możliwości (Intel). Warto tu podkreślić, że wykorzystanie profili XMP/EXPO liczy się jako podkręcanie.

Można pomyśleć, że obecne procesory i tak są już dziś mocno “wyżyłowane” i nie ma większego sensu ich podkręcać. Usunięcie możliwości podkręcania wiąże się również z innymi minusami - np. brakiem dostępu do zaawansowanych funkcji PBO (AMD) co uniemożliwia nam również łatwy undervolting za pomocą curve optimizera.

Sekcja zasilania płyty głównej

Im bardziej rozbudowana sekcja zasilania, tym lepiej. Nawet najtańsze płyty główne mogą obsługiwać najbardziej wydajne procesory, ale marna sekcja zasilania w takim przypadku może się zagotować, albo wręcz nie dostarczać odpowiedniej ilości energii do potężnego CPU, co w efekcie może skutkować spadkiem wydajności. Bardzo istotne jest również to, czy na sekcji zasilania znajduje się radiator - tylko tanie modele są ich pozbawione.

Inne wyposażenie płyt głównych na które warto zwrócić uwagę

Wersję Wi-Fi (np. 6E lub 7), obsługiwaną wersję PCI Express w slotach kart graficznych i dysków SSD M.2, wersję LAN (2.5 czy 10 Gb), rozbudowanie sekcji zasilania (fazy), liczbę dostępnych slotów M.2, radiatory na M.2 w standardzie, wzmocnione sloty PCI Express (wydajne karty graficzne potrafią swoje ważyć), czy w końcu podświetlenie RGB.

 

Wśród topowych płyt, które oszałamiają ceną, można znaleźć już wszystko, włącznie z dodatkowymi kontrolerami, kartami czy wypasionymi systemami chłodzącymi.

Jaka płyta główna pod AMD

Procesory AMD nie bez powodu cieszą się obecnie taką popularnością. Przede wszystkim podstawki są “długowieczne” tzn. że na jedną podstawkę produkowanych jest wiele generacji procesorów, podczas gdy w przypadku Intela zaledwie jedna lub dwie. Oznacza to, że jedna płyta AMD może posłużyć nam przez lata, nawet jeśli będziemy chcieli wymieniać procesory na nowsze.

Firma AMD może się obecnie pochwalić najlepszymi procesorami dla graczy, jak i innymi ciekawymi konstrukcjami. Jeśli wybrałeś procesory Ryzen serii 7000, 8000 lub 9000 to szukasz płyty z podstawką AM5 (DDR5). Jeśli wybrałeś starsze procesory AM4, które wciąż potrafią przyzwoicie się sprawdzać, to szukasz płyty z podstawką AM4 (DDR4).

Płyta główna AM5

 

Aktualnie w sklepach możemy znaleźć płyty główne AMD AM5 serii 800 (nowsze) i 600 (starsze). Modele z chipsetami 600 wciąż będą się dobrze sprawdzać, ale warto podkreślić, że modele B650 nie są już produkowane (po wyczyszczeniu magazynów, nie będzie już można ich kupić) i taki los zapewne wkrótce spotka modele A620 i X670.

• segment wysoki: X870E/X870 i X670E/X670

• segment średni: B850, B650E/B650

• segment niski: A620, B840

Trzeba przyznać, że AMD nieco namieszało z nowymi układami logiki w wysokim segmencie i generalnie za topowy chipset należy uznać tylko X870E. X870 (bez literki E) ma bowiem solidnie ograniczoną liczbę liniii PCI Express i bliżej mu do segmentu średniego.

Patrząc na tę tabelę pamiętajcie, że chodzi o możliwości chipsetów, a nie całej płyty głównej. To że chipset ma daną funkcjonalność, nie oznacza jeszcze, że producent danego modelu płyty z niego w pełni skorzystał. Dodatkowo producent płyty może rozszerzyć jej funkcjonalność poza możliwości chipsetu stosując dodatkowe kontrolery.

* Model B650E różni się tylko obsługą PCIe 5.0 dla NVMe (1x4 PCIe 5.0 + 4x GPP), chociaż w modelu bez "E" PCIe 5 dla SSD NVMe może być opcjonalne - wszystko zależy od producenta danego modelu.

Obsługiwane procesory: AMD Ryzen serii 7000 (Raphael), 8000G (Phoenix) i 9000 (Granite Ridge).

Płyta główna AM4

 

W tej rodzinie znajdowały się płyty z chipsetami 400 i 500, ale aktualnie praktycznie można dostać tylko te drugie, chociaż modele B450 jeszcze są dostępne.

• segment wysoki: X570

• segment średni: B550/B450

• segment niski: A520

Firma AMD nie pozwala odejść tej niezwykle popularnej podstawce i wciąż produkuje na nią nowe procesory. Oczywiście nie będzie to już rozwiązanie tak wydajne jak AM5, jednak nie każdy potrzebuje nowego i często drogiego sprzętu.

Obsługiwane procesory: AMD Ryzen serii 2000 (Pinnacle Ridge), 3000 (Matisse), 4000G (Picasso) i 5000 (Vermeer).

Jaka płyta główna dla Intel

Nowe procesory Intela, czyli Core Ultra w wersji desktop zawiodły nieco oczekiwania. Pomimo tego, że bardzo przyzwoicie sprawdzają się w przypadku programów użytkowych, a ich efektywność energetyczna jest na wysokim poziomie, to jednak ich wydajność w grach okazała się rozczarowująca. Intel nie ustaje jednak w próbach poprawienia ich osiągów, czy to przez poprawki BIOS, czy też stosowanie profili APO.

Płyta główna LGA 1851

 

Aktualnie dla podstawki LGA 1851 dostępna jest rodzina płyt z chipsetami serii 800. Oprócz modeli Z, B i H można się jeszcze spotkać z modelami Q i W, ale są one rzadziej spotykane.

• segment wysoki/profesjonalny: Z890/Q870

• segment średni: B860

• segment niski: H810

Warto zauważyć, że model Q, pomimo niezłych możliwości (zbliżonych do Z890) jest całkowicie pozbawiony możliwości podkręcania. Te chipsety stosuje się raczej w komputerach biznesowych.

Obsługiwane procesory: Intel Core Ultra 200S (Arrow Lake) - wkrótce obsługa Arrow Lake Refresh.

Płyta główna LGA 1700

 

 

 

Ta rodzina płyt oparta jest na chipsetach serii 600 i 700. Dostępne są modele zarówno z obsługą pamięci RAM DDR4, jak i DDR5.

• segment wysoki: Z790/Z690

• segment średni: B760/B660

• segment niski: H770/H670 i H610

Pomimo tego, że w przypadku tych procesorów słynna stała afera z ich niestabilnością (dotyczy zwłaszcza topowych modeli serii 13 i 14), to Intel wydał mnóstwo poprawek, który miały naprawić tę sytuację. Ta platforma jest wciąż popularna ze względu na dobrą wydajność w grach oraz atrakcyjne ceny.

Obsługiwane procesory: 12 (Alder Lake), 13 (Raptor Lake) i 14 (Raptor Lake Refresh) generacja procesorów Intel Core.

Profesjonalne płyty główne - na co można liczyć?

Profesjonalne płyty główne - jak choćby dla procesorów Threadripper - oferują znacznie większą liczbę linii PCI Express oraz inne usprawnienia. O ile w płytach konsumenckich do czynienia mamy w porywach z czterema bankami RAM i z technologią dwukanałową, to profesjonalne płyty mogą oferować nawet osiem banków pamięci i technologie cztero lub nawet ośmiokanałowe. Procesory przeznaczone dla tych płyt to również zupełnie inna bajka - dla przykładu AMD Ryzen Threadripper PRO 7995WX oferuje prawie 100 rdzeni i 200 wątków oraz kosztuje ponad 40 tysięcy złotych. O płytach i procesorach serwerowych (choćby AMD Epyc) w tym tekście wspominać nie będziemy, bo to już prawdziwy kosmos.