Rozwiązywanie problemów z profilami XMP - poradnik
Składając nowy zestaw komputerowy, tudzież ulepszając posiadaną maszynę o nową pamięć RAM, oczekujemy że komponent ten będzie bez problemów działał z parametrami ustalonymi przez producenta. Żeby ułatwić nabywcy zaaplikowanie odpowiednich ustawień, typowo stosowane jest XMP, czyli rozszerzenie SPD, które pozwala zapisać wytwórcy modułów dodatkowe informacje w ich pamięci EEPROM, a konkretniej taktowanie, timingi oraz napięcie, z jakimi mają pracować. Dzięki temu użytkownik może po prostu aktywować w BIOS-ie profil XMP, a płyta główna sama odczytuje wszystkie te parametry oraz próbuje je zastosować. W większości wypadków wszystko przebiega sprawnie i po restarcie komputera sprzęt pracuje z oczekiwanymi ustawieniami w pełni stabilnie. Czasem jednak tak się nie dzieje i pecet albo nie uruchamia się wcale z aktywnym profilem XMP, albo jest niestabilny. Najczęściej dzieje się tak w przypadku pamięci RAM o relatywnie wysokim taktowaniu, z którym niektóre CPU mogą sobie nie poradzić, i przykładem takiego produktu jest testowany przez mnie jakiś czas temu zestaw Patriot Viper Steel 2x8 GB 3733 MHz CL 17. Zobaczmy więc, w jakich sytuacjach mogą wystąpić problemy i, co najważniejsze, jak się z nimi uporać.
Kupując moduły RAM, oczekujemy że zapisany w nich profil XMP zadziała od razu. Ale nie zawsze tak się dzieje, zatem warto wiedzieć, jak rozwiązać problemy.
Tanie DDR4 vs. tanie DDR5 - test na przykładzie Viper Steel i Viper Venom
Kilka słów na temat możliwości kontrolerów RAM w poszczególnych procesorach
Ważną cechą poszczególnych procesorów jest potencjał kontrolera RAM, który określa, z jakim zegarem pamięci CPU jest w stanie pracować. Zaczynając od AMD oraz platformy AM4, dla rodzin Ryzen 1000 i Ryzen 2000 typowy limit to ok. 3200-3600 MHz, podczas gdy Ryzeny 3000 podnoszą poprzeczkę do ~3733-3800 MHz, a Ryzeny 5000 do ok. 3800-4000 MHz. Jeżeli zaś chodzi o APU, serie Ryzen 2000 oraz Ryzen 3000 mają możliwości zbliżone do zwykłych Ryzenów 1000/2000, ale nowsze modele, z linii Ryzen 4000 i Ryzen 5000, przynoszą znaczną poprawę i pod względem kontrolera RAM są bardzo mocnymi zawodnikami, potrafiąc pracować z taktowaniem pamięci sporo ponad 4000 MHz. Z kolei najnowszy ekosystem czerwonych, czyli AM5, to zmiana standardu z DDR4 na DDR5 i w tym przypadku potencjał procesorów kończy się na 6000-6400 MHz.
Przechodząc do Intela, tym przypadku rozbieżności między poszczególnymi liniami też są znaczne. Reprezentanci nieśmiertelnej architektury Skylake, tj. generacje od 6. do 10. włącznie, podobnie jak nowsze APU od AMD mogą się pochwalić mocnym kontrolerem RAM, zdolnym obsłużyć moduły DDR4 o częstotliwości 4000 MHz (i wyższej). Inaczej sprawa wygląda dla 11. generacji o nazwie kodowej Raptor Lake, gdzie można liczyć na 3600-3733 MHz, a 12. oraz 13. generacja wprowadzają sporo zamieszania w temacie DDR4. Mianowicie w dużo lepszej sytuacji są posiadacze odblokowanych modeli z literą "K" w nazwie, które w przypadku Alder Lake radzą sobie z taktowaniem RAM ok. 3800-4000 MHz, a dla Raptor Lake ~4000-4400 MHz. Za to zablokowane CPU nie pozwalają kontrolować napięcia System Agent, które ma kluczowe znaczenie, przez co ich potencjał jest znacznie mniejszy, ~3200-3600 MHz. Poza tym, jak dobrze wiecie, 12. i 13. generacja obsługują także DDR5, ale w tym przypadku procesor ma mniejsze znaczenie, włączając w to jednostki pozbawione litery "K", ponieważ woltaż SA w kontekście nowszego standardu na szczęście nie jest istotny. Czynnikiem ograniczającym dla DDR5 najczęściej jest płyta główna, gdzie starsze modele typowo "kończą się" przy ok. 6200-6600 MHz, nowsze z niższej półki ~7000 MHz, a nowe droższe konstrukcje pozwalają wyraźnie przekroczyć 7000 MHz.
Test Patriot Viper Venom 2x8 GB 5600 MHz - możesz zapomnieć o DDR4!
Aktywujemy XMP oraz sprawdzamy, czy wszystko jest ustawione poprawnie
*Wszystkie opisane czynności wykonujecie na własne ryzyko, a Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikające z ich zastosowania.
Nie oznacza to jednak, że przy DDR4 posiadana płyta główna nie może stanowić czynnika ograniczającego, bo jak najbardziej taka sytuacja może mieć miejsce, szczególnie przy pamięci dwustronnej (tzw. Dual Rank), co dotyczy niektórych zestawów 2x16 GB. Należy zatem mieć na uwadze, że nie zawsze uda się osiągnąć przytoczone wyżej limity poszczególnych CPU. Przystępując zaś do działania, w każdym wypadku zaczynamy po prostu od wczytania profilu XMP odpowiadającego fabrycznym parametrom modułów. Piszę o tym, gdyż czasem ich producent dodaje w SPD dodatkowe profile, z obniżonym taktowaniem, do których wrócimy w dalszej części tekstu. Po tej czynności zapisujemy ustawienia BIOS-u i sprawdzamy, czy komputer się uruchamia. Jeżeli tak, to w przypadku procesorów AMD z linii Ryzen 3000 i Ryzen 5000 oraz 12. i 13. generacji Core (zablokowane modele) współpracującej z DDR4 warto dodatkowo zobaczyć, czy kontroler RAM działa w trybie synchronicznym. Dla tych CPU możliwa jest bowiem praca kontrolera w trybie 1:2, co pozwala ominąć wspomniane wyżej ograniczenia taktowania i z czego korzystają producenci płyt głównych, ale odbywa się to kosztem spadku wydajności. Aby to zweryfikować, włączamy CPU-Z i sprawdzamy w zakładce Memory, czy wartość w polu DRAM Frequency odpowiada tej z Mem Controller Freq. dla platformy Intela albo Uncore Frequency w przypadku ekosystemu AMD.
Jeżeli są zgodne, tudzież dla naszego procesora tryb asynchroniczny nie ma zastosowania, wtedy przystępujemy do testowania stabilności, gdzie dobre narzędzie to TestMem5 z profilem "1usmus_v3" albo "Extreme1@anta777". W przeciwnym przypadku należy dodatkowo skorygować ustawienia, co wiąże się z drugą wycieczką do BIOS-u. Dla procesorów od AMD musimy ustawić taktowanie Infinity Fabric zgodnie z rzeczywistym zegarem RAM, np. dla pamięci 3600 MHz będzie to 1800 MHz (ASRock - Infinity Fabric Frequency and Dividers, ASUS - FCLK Frequency, GIGABYTE - Infinity Fabric Frequency and Dividers w zakładce AMD Overclocking, MSI - FCLK Frequency). Z kolei dla jednostek Intela trzeba aktywować tryb Gear 1/1:1 (ASRock - DRAM Gear Mode, ASUS - Memory Controller : DRAM Frequency Ratio, GIGABYTE - Gear Mode, MSI - CPU IMC : DRAM Clock). Po tych zmianach weryfikujemy, czy maszyna w dalszym ciągu funkcjonuje poprawnie. Gdyby jednak pecet był niestabilny albo nie uruchamiał się z profilem XMP, bez znaczenia czy od razu po jego zaaplikowaniu, czy po ew. przełączeniu kontrolera RAM w tryb synchroniczny, wtedy będziemy musieli obniżyć częstotliwość pamięci.
Test ROG MAXIMUS Z790 HERO. Topowa jakość za topowe pieniądze
Problemy po aktywacji XMP? W takim razie trzeba skorygować parametry
W takiej sytuacji warto sprawdzić, czy wytwórca modułów nie zapisał w SPD dodatkowych profilów XMP z niższym taktowaniem RAM, które będą bardzo pomocne. Przykładowo zestaw Patriot Viper Venom RGB 2x16 GB 6200 MHz CL 40, oprócz podstawowego profilu z zegarem 6200 MHz, ma też dwa dodatkowe, z częstotliwością odpowiednio 6000 MHz i 5600 MHz. Jeżeli nasza pamięć zalicza się do tej kategorii, to po prostu przełączamy się w BIOS-ie na następny profil XMP, ponawiamy próbę uruchomienia peceta z nowymi ustawieniami i po ew. odpaleniu maszyny powracamy do badania stabilności. W razie potrzeby czynność powtarzamy... dopóki nie wyczerpią nam się profile XMP. Gdyby tak się stało i nawet przy najbardziej zachowawczym z nich komputer nie działał poprawnie, tudzież gdy użytkowane moduły mają tylko jeden profil XMP, wtedy trzeba obniżyć taktowanie RAM ręcznie. Przykład jest widoczny na powyższym screenie i z powodzeniem możecie stosować ten schemat, tzn. aktywny profil XMP, ale z zegarem pamięci nadpisanym przed operatora. Płyty główne bez trudu poradzą sobie z taką kombinacją, aplikując pamięci operacyjnej taktowanie zadane przez użytkownika, a timingi i napięcie wg XMP. Zegar redukujemy aż do skutku, tzn. momentu, w którym sprzęt zaczyna przechodzić testy stabilności. Jednocześnie dla Ryzenów 3000 i 5000 nie zapominajcie o dostosowywaniu częstotliwości Infinity Fabric.
Gdy wreszcie mamy działającą oraz stabilną maszynę, opcjonalnie można zoptymalizować timingi (w sytuacji, gdy musieliśmy obniżyć częstotliwość RAM względem wartości przewidzianej przez producenta modułów). Wracając do wspomnianej pamięci Patriot Viper Steel o parametrach fabrycznych 3733 MHz CL 17-21-21-41, wyobraźmy sobie hipotetyczną sytuację, że została połączona z mocno przeciętną sztuką Core i3-12100 i posiadacz zestawu musiał obniżyć taktowanie pamięci do 3200 MHz, żeby komputer zaczął przechodzić testy stabilności. W takim wypadku opóźnienia można ustawić agresywniej, aby przynajmniej częściowo skompensować ubytek częstotliwości. Jeżeli zdecydujecie się na taki krok, po prostu należy stopniowo obniżać timingi krok po kroku, np. do 16-20-20, potem do 15-19-19, itd. Rzecz jasna za każdym razem trzeba ponowić weryfikację stabilności. Na koniec przypisujemy tRAS wg wzoru CL + tRCD i np. dla parametrów 14-18-18 odpowiednią wartością będzie 32 (tzn. 14-18-18-32). Przy czym warto pamiętać, że czasem zdarzają się sytuacje nietypowe, jak lepsze funkcjonowanie płyty głównej z (nie)parzystymi wartościami CL (warto więc przykładowo zamiast 14-18-18 sprawdzić 15-18-18 albo vice versa). Dla DDR5 cała procedura wygląda analogicznie, choć w tym przypadku zmieniamy parametry co dwa "oczka", ze względu na wymuszone parzyste CL (np. 40-40-40 obniżamy do 38-38-38, itd.).
Test MSI MAG X670E TOMAHAWK WIFI. Płyta główna dla Ryzenów 7000
Kilka słów na temat optymalizacji napięć oraz podsumowanie materiału
Ostatnią rzeczą, którą warto mieć na uwadze i to bez względu, czy profil XMP zadziałał od razu, czy też konieczne było zastosowanie opisanych powyżej korekt, są napięcia CPU. Często zdarza się bowiem, że płyta automatycznie aplikuje bardzo wysoki woltaż kontrolera RAM, mocno przewyższający niezbędną wartość, który potrafi być wręcz niebezpieczny dla procesora. Idąc po kolei, w przypadku modeli Intela produkowanych w litografii 14 nm, czyli od 6. do 11. generacji włącznie, napięcie VCCSA nie powinno przekraczać 1,4 V, a VCCIO być nie wyższe niż 1,35 V (ASRock - VCCSA Voltage i VCCIO Voltage, ASUS - CPU System Agent Voltage i CPU VCCIO Voltage, GIGABYTE - CPU System Agent Voltage i CPU VCCIO, MSI - CPU SA Voltage i CPU IO Voltage). Z kolei dla 12. i 13. generacji pracującej z pamięcią DDR4 woltaż VCCSA (VCCIO jest nieobecne) nie powinien przekraczać 1,25-1,35 V (dotyczy odblokowanych modeli, bo zablokowane i tak nie pozwalają go zmieniać). Poza tym w zestawieniu z DDR5 w ich wypadku dochodzi napięcie kontrolera DDR5 o nazwie VDD2, które nie powinno być wyższe niż 1,35 V (ASRock - VDD_CPU, ASUS - Memory Controller Voltage, GIGABYTE - VDD2 CPU, MSI - CPU VDD2 Voltage). Dla wszystkich procesorów AMD interesuje nas natomiast woltaż SOC, który nie powinien przekraczać 1,2-1,25 V (ASRock - CPU VDDCR_SOC Voltage, ASUS - VDDCR SOC Voltage, GIGABYTE - VCORE SOC, MSI - CPU NB/SoC Voltage).
Rzecz jasna nie ma żadnego obowiązku obniżania wymienionych w poprzednim akapicie napięć - po prostu warto to zrobić w sytuacji, kiedy płyta główna niepotrzebnie szaleje, "pompując" woltaż poza granice rozsądku. Jeżeli u Was tak się dzieje i postanowicie to poprawić, pamiętajcie że zmiany warto wprowadzać delikatnymi krokami (np. co 0,025 V) oraz mogą one spowodować utratę stabilności, stąd podobnie jak przy optymalizacji timingów, testy trzeba będzie powtórzyć. Reasumując, mimo że XMP wydaje się rzeczą oczywistą, która nie powinna powodować problemów, jednak w niektórych przypadkach interwencja jest konieczna, przede wszystkim od strony taktowania fabrycznego RAM, które dla pewnych kombinacji modułów, CPU i płyty głównej zwyczajnie będzie za wysokie. W wariancie podstawowym sama redukcja zegara pamięci do punktu uzyskania stabilności będzie wystarczająca, ale bardziej zaawansowani użytkownicy mogą się jeszcze pokusić o optymalizację timingów, która pozwoli odzyskać trochę wydajności utraconej wraz z częstotliwością. Poniżej odnajdziecie z kolei przykład praktyczny zastosowania tych porad, dla zestawu z Core i5-12400 oraz modułami Patriot Viper RGB 2x16 GB 3600 MHz CL 17. Zegar RAM zredukowałem do 3466 MHz (maksimum tej sztuki CPU), a opóźnienia obniżyłem o jedno "oczko" i oczywiście są to ustawienia stabilne. W tym miejscu żegnam się z Wami, jednocześnie zapraszając do sekcji komentarzy, gdzie możecie się podzielić doświadczeniami z XMP lub zapytać o radę, której w każdym wypadku postaram się udzielić.
Pokaż / Dodaj komentarze do: Profil XMP w pamięci RAM nie działa? Rozwiązanie jest proste!