W poprzednim artykule omawiałem, jak dobrać pamięć RAM do procesorów Ryzen 7000/9000, zaś w dzisiejszym materiale na tapet trafia analogiczna tematyka, ale w kontekście platformy LGA 1851, czyli CPU z rodziny Arrow Lake. W porównaniu do AMD, ekosystem Intela jest zdecydowanie bardziej elastyczny w kwestii pamięci, jako że Ryzeny potrafią pracować synchronicznie z RAM tylko do 6200-6600 MHz, a wyższe wartości wymagają dzielnika 1:2, który pożera potencjalne zyski z częstotliwości. Procesory Arrow Lake takiego problemu nie mają, gdyż w ich wypadku podstawowy tryb Gear 2 jest wystarczający przynajmniej do ok. 8600 MHz na pamięci, a dla większości sztuk CPU nawet wyżej. Innymi słowy, wnioski odnośnie optymalnego doboru RAM dla platformy LGA 1851 z dużą dozą prawdopodobieństwa będą inne niż dla AM5, a jakie dokładnie, tego dowiecie się w dalszej części tekstu.
Spis treści:
Jeśli chodzi o ceny, sensowne zestawy DDR5 (pamiętajcie, że DDR4 nie jest obsługiwane!) o pojemności 2x16 GB można znaleźć nawet poniżej 400 zł. Dobry przykład to Patriot Viper Venom w wariancie 6000 MHz CL 36, który w chwili pisania materiału kosztował ok. 370 zł. Chcąc podwyższyć taktowanie do okolic 7000 MHz, nie trzeba dużo dopłacać, gdyż np. GOODRAM IRDM w wersji 2x16 GB 6800 MHz CL 34 da się kupić za ok. 470 zł. Skok do 8000 MHz to już zauważalnie większy wydatek, tzn. przykładowo Patriot Viper Xtreme 5 o parametrach 2x16 GB 8000 MHz CL 38 uszczupli Wasz portfel przynajmniej o ~740 zł. Jeszcze drożej będzie, gdy celujecie w moduły nowego typu CUDIMM, które mogą być przydatne przy overclockingu do ok. 9000 MHz i wyższych zegarów (o ile kontroler w CPU pozwoli, co wcale nie jest pewne). W tej grupie produktów mamy m.in. G.SKILL Trident Z5 CK, za ~1030 zł w wariancie 2x24 GB 8200 MHz CL 40. Na rynku w teorii są też moduły 16 GB typu CUDIMM, o bardzo luźnych opóźnieniach fabrycznych, gdzie dwie takie sztuki powinny kosztować ok. 450 zł (na przykładzie Patriot Signature Premium CKD 2x16 GB 6400 MHz CL 52). Jednak problem jest taki, że w praktyce takich wynalazków w polskich sklepach nie znajdziemy, ale dla formalności na wykresach pojawi się także ten produkt. Za to zainteresowanych, jaką pojemność RAM powinien mieć gamingowy pecet, odsyłam tutaj.
Wybór pamięci RAM to ważna decyzja podczas składania komputera gamingowego. Zobaczmy, jakie moduły wybrać do procesorów Core Ultra z rodziny Arrow Lake.
Arrow Lake vs Raptor Lake bez HT - test w grach. Czy brak SMT obniża osiągi?
Kilka słów na temat sposobu przeprowadzenia testów pamięci
Testy zostały wykonane na platformie z procesorem Intel Core Ultra 9 285K, kartą graficzną na układzie NVIDIA GeForce RTX 4080, a także płytą główną ASUS ROG STRIX B860-F GAMING WIFI. Jak widać, ta ostatnia nie jest topowym modelem na chipsecie Z890, lecz konstrukcją ze średniej półki, ale w temacie pamięci nie ma to jednak istotnego znaczenia. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie płyty dla platformy LGA 1851, w tym najtańsze za nieco ponad 500 zł, są przygotowane do zegarów RAM zauważalnie powyżej 8000 MHz. Jest to istotna informacja, która sprawia, że niniejszy poradnik jest użyteczny dla wszystkich nabywców nowego ekosystemu Intela, a nie jedynie dla wybrańców celujących w płytę na przykład za ponad 2000 zł. Na wykresach znajdziecie wszystkie wymienione w poprzednim akapicie zestawy pamięci DDR5, a dodatkowo warto podkreślić, że platforma była wyposażona we wszystkie poprawki wydajności od Intela, na poziomie BIOS-u oraz systemu operacyjnego.
Jaka pamięć RAM do procesorów Core Ultra: metodyka
Wszystkie testy zostały wykonane pod kontrolą systemu operacyjnego Windows 11 64-bit 24H2 oraz sterowników GeForce Game Ready 552.22, podczas rzeczywistej rozgrywki. Do pomiaru liczby klatek użyto programu Fraps w wersji 3.5.99 - w tym dla DirectX 12 (jedyna niedogodność pod tym API to brak OSD). Wyniki zamieszczone na wykresach są średnią arytmetyczną rezultatów z trzech odrębnych przebiegów, z kolei rozdzielczość zegara czasu rzeczywistego była ustawiona na sztywną wartość 0,5 ms. Platforma miała pełen pakiet poprawek dla Arrow Lake, tzn. najnowszy bios z mikrokodem 0x114 oraz aktualizacje systemu operacyjnego.
Ustawienia platformy były następujące:
- limit mocy: PL1 = PL2 = 250 W,
- tryb pracy kontrolera pamięci RAM: Gear 2.
Platforma testowa
 |
Intel Core Ultra 9 285K |
 |
ASUS ROG STRIX B860-F GAMING WIFI |
 |
ASUS ROG STRIX GeForce RTX 4080 OC |
 |
Patriot Viper VP4100 1 TB |
 |
SilentiumPC Supremo M1 Platinum 700 W |
 |
Antec Twelve Hundred V3 |
 |
MSI MEG CORELIQUID S360 |
Jaka pamięć RAM do procesorów Core Ultra: wydajność
Pomiary wydajności wykonałem w wybranych grach z procedury testowej CPU, a na wykresach odnajdziecie różne moduły pamięci RAM DDR5 o taktowaniu 6000 MHz do 8200 MHz, w tym nowego typu CUDIMM. W tym miejscu warto jeszcze przypomnieć, że szybka pamięć bynajmniej nie przyspiesza karty graficznej, lecz właśnie CPU, stąd takie a nie inne podejście do testów, jako że weryfikacja osiągów w miejscach obciążających GPU nie wykazałaby prawie żadnych różnic. Wszystkie testy wykonano przy ustawieniach fabrycznych danego zestawu DDR5, poprzez wczytanie profilu XMP.
Call of Duty: Modern Warfare 3
Dead Island 2
Dragon's Dogma 2
Dziedzictwo Hogwartu
Far Cry 6
Spider-Man: Miles Morales
Starfield
Wiedźmin 3: Dziki Gon NG
Średnia wydajność
Jaka pamięć RAM do procesorów Core Ultra: konkluzje
Podobnie jak w wypadku ekosystemu AMD, także dla procesorów Core Ultra z rodziny Arrow Lake zaprezentowane testy prowadzą do ważnych wniosków. Po pierwsze, w przypadku CPU firmy Intel wyższe zegary RAM rzeczywiście mają sens. Montując moduły 6800 MHz zamiast 6000 MHz, zyskujemy średnio około 2%, a instalując 8000 MHz zamiast 6800 MHz, dostajemy kolejny 2% wzrost osiągów, czyli łącznie do zgarnięcia jest ok. 4%. Nie są to może szalone różnice, ale w ramach poszczególnych gier potrafią być większe, gdyż np. w Dead Island 2 i Wiedźminie 3 między 8000 MHz a 6000 MHz mamy około 6%. Po drugie, fabryczna wydajność pamięci CUDIMM jest - mówiąc wprost - kiepska. Fakt ten dotyczy wszystkich zestawów 2x24 GB, nie tylko typu CUDIMM, ale że inne CUDIMM z XMP niż 2x24 GB nie istnieją, to w ich wypadku to uwaga szczególnie zasadna. Wynika to z charakterystyki kości Hynix M-die 24 Gb używanych do produkcji modułów 24 GB, które pracują domyślnie z luźniejszymi opóźnieniami dalszych rzędów (głównie tRFC odgrywa tu istotną rolę). Po trzecie, w wynalazki CUDIMM o pojemności 2x16 GB, które nie mają XMP, więc charakteryzują się ekstremalnie luźnymi timingami, po prostu nie warto inwestować, bo są boleśnie wręcz wolne.
Składając komputer z procesorem Arrow Lake, warto wyposażyć się w pamięć RAM o zegarze przynajmniej ok. 7000 MHz. Zasada jest prosta - im wyższy, tym lepiej!
Test Patriot Signature Premium CKD 2x16 GB 6400 MHz. CUDIMM na A-die? To możliwe!
Dla podkręcających pamięć - komentarz odnośnie potencjału OC
Co do podkręcania, zakładając że celem OC RAM na platformie LGA 1851 są zegary 8000+ MHz, do overclockingu należy wybrać jeden z dwóch rodzajów modułów. Mianowicie albo 2x16 GB na kościach Hynix A-die (a nie M-die), albo 2x24 GB z układami M-die 24 Gb. Odnośnie tej ostatniej pojemności, w sklepach raczej zestawów na innych chipach nie znajdziecie, ale dla pewności warto poszukać recenzji wybranego modelu. Potencjał 2x16 GB na Hynix M-die to "tylko" nieco ponad 7000 MHz, więc takich modułów pod kątem OC należy unikać. A wracając jeszcze do 2x24 GB, jeżeli w trakcie podkręcania zoptymalizujecie też timingi dalszych rzędów, w ten sposób zneutralizujecie stratę kości M-die 24 Gb widoczną przy ustawieniach fabrycznych, więc tym bardziej warto szlifować ustawienia. Odnośnie bardziej pojemnych zestawów, czyli dwustronnych 2x32 GB i 2x48 GB, to takowe należy kupować tylko, gdy naprawdę potrzebujecie bardzo dużo RAM, gdyż z uwagi na to, że są typu Dual Rank, raczej nie wyciągniecie z nich wiele ponad około 7000 MHz. Na rynku zaczynają się ponadto pojawiać jednostronne 2x32 GB na nowych kościach o gęstości 32 Gb, ale jaki jest ich potencjał OC, tego póki co nie wiem.
Jaką pamięć RAM kupić do procesora Intel Core Ultra 200?
Reasumując, jeśli podczas składania komputera z procesorem Arrow Lake zależy Wam na dobrym stosunku ceny do wydajności wybranej pamięci RAM, polecam zestawy DDR5 o pojemności 2x16 GB oraz taktowaniu około 7000 MHz. Przykładowo GOODRAM IRDM w wersji 6800 MHz CL 34 oferuje solidne osiągi fabryczne i jest na chipach A-die, zatem idealnie nadaje się także do podkręcania. Z kolei, gdy celem są bezkompromisowe osiągi po wczytaniu profilu XMP, bez zainteresowania użytkownika ręcznym OC pamięci, to wtedy warto sięgnąć po moduły 2x16 GB o taktowaniu 8000 MHz, choćby Patriot Viper Xtreme 5 użyte w testach. A jeśli potrzebujecie więcej RAM, to trzeba spojrzeć w kierunku 2x24 GB o jak najwyższym taktowaniu w założonym budżecie, niekoniecznie typu CUDIMM, bo nowy rodzaj pamięci pokazuje przewagę tylko przy niezwykle wysokich zegarach RAM, które nie każda sztuka CPU jest w stanie osiągnąć (patrz tutaj). Za to przy jeszcze pojemniejszych zestawach trzeba mieć świadomość, że ani nie znajdziemy modułów o taktowaniu fabrycznym wyższym niż ok. 6800 MHz, ani nie wyciągniemy z nich cudów po OC, tj. sięgamy po nie jedynie wtedy, kiedy mamy naprawdę specyficzne wymagania co do pojemności. Ode mnie to wszystko, a jeśli chcecie podzielić się doświadczeniami z Arrow Lake, to zapraszam do komentarzy.
Pokaż / Dodaj komentarze do: Jaka pamięć RAM do procesorów Core Ultra (Arrow Lake)? Warto kupić CUDIMM?